କୃଷ୍ଣ ରାମ ହରି ଚଉତିଶା

ଡକ୍ଟର ସୁରେନ୍ଦ୍ରନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀ

(ଚଉତିଶାଟିର କବିଙ୍କ ନାମ ଅଜ୍ଞାତ; ବଡ଼ ଚମତ୍କାର ଶୈଳୀ ଓ ସୁନ୍ଦର ଭାଷାରେ ଏହି ଭଜନଟି ଲେଖିଛନ୍ତି । ଲୋଭକୁ ସମ୍ବରଣ କରି ନ ପାରି ଏଠାରେ ଏହାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛୁ । କବିଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାବନା ଏଥିରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଅପାର ଅଲୌକିକ ମହିମା ଚଉତିଶାରେ ପ୍ରକଟିତ-।-)

ଭାବାର୍ଥ- (୧-୫) କବି ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି କହିଛନ୍ତି- ହେ କୃଷ୍ଣ, ଗୋବିନ୍ଦ, ଗୋପାଳ, ନରହରି, ପଦ୍ମଲୋଚନ, ମାଧବ, ଦଇତାରି, କମଳାକାନ୍ତ, କେଶବ, ଶଙ୍ଖଧାରୀ ରାମ, କୃଷ୍ଣ, ହରିଙ୍କ ପାଦ ତଳେ ସଦା ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ମୁନି, ଋଷି, ଶୁକ, ସୌନକ ମହର୍ଷି କଳ୍ପ କଳ୍ପ ତପସ୍ୟା କରି ତାହାଙ୍କୁ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଖେଳ ବନରେ ଗୋପାଳଙ୍କ ସହିତ ବାଛୁରୀ ଚରାନ୍ତି । ମଥୁରାପୁରରେ ଖେଳ ରସରେ ଅଷ୍ଟମଲ୍ଲ, କଂସକୁ ଯେ ବିନାଶ କରିଛନ୍ତି, ସେ କୃଷ୍ଣ, ରାମ, ହରିଙ୍କୁ ମୁଁ ସର୍ବଦା ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ନାସାରେ ଗୋରୋଚନା ଚିତା, ମୁକୁଟରେ ମୁକ୍ତାରମାଳ, ଗଳାରେ କାଇଁଚମାଳ, ବ୍ୟାଘ୍ରନଖ ସହିତ ସୁବର୍ଣ୍ଣମାଳିରେ ଶୋଭିତ ଦେଖାଯାଉଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ, କୃଷ୍ଣରାମ ହରି ତୁମ ପାଦ ତଳେ ଭକ୍ତିର ସହିତ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ମେଘ ସମୂହ ପରି ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି ଶରୀର, ଘଞ୍ଚ ଭ୍ରୂଲତା ସତେ କି କାମଦେବର ଧନୁର ଶୋଭା ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । କେଶରାଶି ମତ୍ତ ଅଳିର ଶୋଭା ବର୍ଦ୍ଧନ କରୁଛି । ସେହି ପ୍ରଭୁ କୃଷ୍ଣ ରାମ ହରିଙ୍କ ଚରଣାରବିନ୍ଦରେ ଭକ୍ତିପୂତ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ।

ପ୍ରଭୁ, ତୁମର ନୀଳ କୁଞ୍ଚିତ କେଶରେ ମାଳତୀଫୁଲ, ଚୂଳରେ ମୟୂର ଚନ୍ଦ୍ରିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୋଭା ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । ହେ ନବକିଶୋର, ଗୋକୁଳରେ ଅବତରି ଆମକୁ ଧନ୍ୟ କରିଛ । ତୁମ ପାଦପଦ୍ମରେ ମୁଁ ସତତ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୬-୧୪) ପ୍ରଭୁ, ତୁମ ଶ୍ରୀମୁଖର ତେଜ କୋଟି କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ରର ଜ୍ୟୋସ୍ନାକୁ କିଣିଛି-। ମନୋହର କର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗଳରେ ମକରକୁଣ୍ଡଳ ଶୋଭା ପାଉଛି । ସୁନ୍ଦର ଗଣ୍ଡମଣ୍ଡଳରେ ଦର୍ପଣର ଝଳି ପରି ଶୋଭା ଦେଖାଯାଉଛି । ହେ କୃଷ୍ଣ, ରାମ, ହରି ତୁମ ପାଦତଳେ ମୁଁ ଶତବାର ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । କ୍ଷୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଶୟନରତ ହେ ପ୍ରଭୁ, ଭକ୍ତ ଭାବରେ ତୁମେ ବନ୍ଧା ହେ କରୁଣାର ସିନ୍ଧୁ, କ୍ଷମାଗୁଣର ନିଧାନ, କ୍ଷୀରସିନ୍ଧୁ ସୁତା (ଲକ୍ଷ୍ମୀ) ତୁମର ପରିଚାରୀ, ତାଙ୍କର ପାଦପଦ୍ମ ତଳେ ମୋର କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ । ଯାହାଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମରେ ଲକ୍ଷ ଚନ୍ଦ୍ରର ଜ୍ୟୋତି, ଯେଉଁଥିରୁ ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବ ଜାତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଯାହାଙ୍କ ପ୍ରକୃତିରୁ ବା ଶରୀରରୁ କୋଟି ବସୁନ୍ଧରା ଜନ୍ମ ନେଇଛନ୍ତି, ତାହାଙ୍କ ପାଦ ତଳେ ମୋର କୋଟି ନମସ୍କାର । ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ବକ୍ଷଦେଶରେ କଉସ୍ତୁଭ ମଣି ଝଲମଲ କରୁଛି । କଟୀ ଦେଶରେ ଝୀନ ପୀତ ବସନ, କିଙ୍କିଣୀ, ମସ୍ତକରେ ବନକୁସୁମ ମାଳ ଶୋଭା ପାଉଛି-। ସେ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କ ପଦାରବିନ୍ଦରେ ମୁଁ ବାରମ୍ବାର ମଥାପାତି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ, ତୁମେ ନିର୍ବିକଳ୍ପ, ନିରଞ୍ଜନ, ନିରାକାର । ତୁମ ନାମର ମହିମା ଅପାର । ନାମ ଯନ୍ତ୍ରମନ୍ତ୍ର ତତ୍ତ୍ୱ ପରାପର । ତୁମେ ପୁଣି ନିର୍ଗୁଣ, ସଗୁଣ । ତୁମ୍ଭର ନାମ ଅଶେଷ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡରେ ପୂରି ରହିଛି । ତୁମ ପାଦ ତଳେ ମୋର ଶତବାର ପ୍ରଣିପାତ ।

ହେ ପ୍ରଭୁ, ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପୂଜାକୁ ଟାଳି ଦେଇ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଗର୍ବ ଗଞ୍ଜିଲ ଗିରିଧାରଣରେ, ଗର୍ବୀ, ଅହଙ୍କାରୀ କଂସର ଦର୍ପକୁ ଦଳନ କଲ । ଇନ୍ଦ୍ର ଦାଉରୁ ଗୋପପୁରବାସୀଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ପାଇଁ ସାତଦିନ ବ୍ୟାପି ହାତରେ ଗିରି ଧାରଣ କଲ । ତୁମର ଅପାର ମହିମାକୁ ମୁଁ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ପ୍ରଭୁ, ମହିମାର ମେରୁ ତୁମ୍ଭେ । ତାକୁ କିଏ ବା କଳନା କରିପାରିବ ? ତୁମେ ଦୀନ ଜନର ବାଞ୍ଛା କଳ୍ପତରୁ ସଦୃଶ । ହେ ଦାମୋଦର, ବିପ୍ର ଦୁଃଖହାର, ତୁମ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ମୋର ବିନମ୍ର ପ୍ରଣାମ । ହେ ପ୍ରଭୁ, ତୁମେ କେତେ ଦୀନଦୁଃଖୀଙ୍କ ଆର୍ତ୍ତକୁ ନାଶ କଲ, କୁରୁସଭାରେ କୋଟିବସ୍ତ୍ର ଦେଇ ଦ୍ରୌପଦୀଙ୍କ ଲଜ୍ଜାକୁ ନିବାରଣ କଲ । କୁବୁଜାର ବାଙ୍କକୁ ସଳଖ କରି ଅପୂର୍ବ ସୁନ୍ଦରୀ ନାରୀରେ ପରିଣତ କଲ । ମୁଁ ସର୍ବଦା ସେଇ କୃଷ୍ଣ, ରାମ ହରିଙ୍କୁ ଭକ୍ତିଭରା ଚିରରେ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ, ଯମୁନା କୂଳରେ ଘାଟ ସାଧି, ବୃକ୍ଷରେ ପାଲଟା ବସ୍ତ୍ର ବାନ୍ଧି ରାସଲୀଳା କଲ । ପୂତନା ରାକ୍ଷସର ସ୍ତନରୁ କ୍ଷୀରପାନ କରି ତାକୁ ବିନାଶ କରିଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ, ତୁମକୁ ମୁଁ ଅଶେଷ ଜୁହାର କରୁଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- ( ୧୫-୧୯) ହେ ପ୍ରଭୁ, ନିର୍ମଳ କମଳ ନେତ୍ରଧାରୀ, ବିମ୍ବଫଳ ପରି ତୁମର ଅଧର, ତୁମର ଆଦିଅନ୍ତ କିମ୍ବା ଅବସାନ ନାହିଁ । ଅନ୍ଧକୁ ଚକ୍ଷୁ ଦାନ କଲ । ସେ ତୁମକୁ ଦର୍ଶନ କଲା-। ହେ ରାମ, କୃଷ୍ଣ, ହରି ସର୍ବଦା ତୁମ ପାଦତଳେ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି । ତତ୍ତ୍ୱତାରକ ମନ୍ତ୍ର ଯାହାର ନାମ, ଯାହାର ନାମରେ ସଂସାର-ସାଗରର ମାୟାଭ୍ରମ ଦୂର ହୋଇଯାଏ । ତିନିପାଦରେ ବଳିର ଗର୍ବକୁ ହତ କଲ । ହେ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରି ତୁମକୁ ସଦା ପ୍ରଣମାମି । ହେ ପ୍ରଭୁ, ଓଲଟ ରମ୍ଭାବୃକ୍ଷ ପରି ଜାନୁ, ସ୍ଥଳ ପଦ୍ମକୁ ତୁମ ପାଦଯୁଗଳ ନିନ୍ଦା କରୁଛି । ଆମେ ମୁଣ୍ଡରେ ଜଳ ଧରି ତାଙ୍କ ପଦ୍ମପାଦରେ ରହିଛୁ-। ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସଦାପ୍ରଣାମ କରୁଛି । ପ୍ରଳୟ କାଳରେ ମାର୍କଣ୍ଡ ଋଷିଙ୍କୁ ପ୍ରଭୁ ତାଙ୍କ ଗର୍ଭରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲେ । ତୁମର ଗର୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପୂରି ରହିଥିବା ସେ ଦେଖିଲେ । ହେ ବିଶ୍ଵନିୟନ୍ତା ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରି, ତୁମ ପାଦପଦ୍ମରେ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ହେ ଅଖିଳନାଥ, ବିପଦରେ ପଡ଼ି ଗଜ ତୁମକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା । ଚକ୍ର ପେଶି କୁମ୍ଭୀରକୁ ନାଶ କଲ ଓ ଗଜକୁ ଉଦ୍ଧାର କଲ । ହେ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରି ତୁମକୁ ଶତବାର ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୨୦-୨୪) ପ୍ରଭୁଙ୍କ ନୀଳୋତ୍ପଳ ଦେହରେ କଜ୍ଜ୍ୱଳ ଶୋଭିତ ହେଉଛି । ତାଙ୍କ ନୀଳପଦ୍ମ ଲୋଚନ ଜଗତଜନଙ୍କୁ ମୋହୁଛି । ଲୀଳାପାଇଁ ଅଶେଷ ରୂପ । ଧରି ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତରଣ କରିଛନ୍ତି ସେ । ସେଇ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ପ୍ରଣାମ କରୁଛି । ପ୍ରଭୁଙ୍କ ରୋମମୂଳରେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଯାକ ପୂରିଛି । ପୂର୍ଣ୍ଣାନନ୍ଦ ବ୍ରହ୍ମ ମଞ୍ଚରେ ଅବତାର ନେଇ ସମଗ୍ର ଜଗତବାସୀଙ୍କୁ ଦୟା, ସ୍ନେହ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ସେଇ ମହାପ୍ରଭୁ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କୁ ଜୁହାର କରୁଛି-। ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବ, ଇନ୍ଦ୍ର, ସୁରାସୁର, ଯକ୍ଷ, ବିଦ୍ୟାଧର । ସମସ୍ତେ ସେଇ ରାମ କୃଷ୍ଣ, ହରିଙ୍କ ପାଦ ତଳେ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛନ୍ତି । ବନ ମଧ୍ୟରେ ଗୋପାଳଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଗାଈ ଚରାଉଥିବା, ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ବତ୍ସାହରଣକୁ ମନରେ ହେଜି ବିଷ୍ଣୁ ରୂପରେ ଗୋପରେ ବତ୍ସା ଜାତ କରାଇଲେ । ସେଇ ପ୍ରଭୁ ମୋର ପ୍ରଣମ୍ୟ ।

ହେ ଭବଭୟ ବିମୋଚନ ଭାବଗ୍ରାହି, ଜଗତର ଭାରା ନିବାରଣ ଅର୍ଥେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ଜାତ ହୋଇଛ । ଭକ୍ତର ହିତ ପାଇଁ ହାତରେ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଧାରଣ କରିଛ । ତୁମକୁ ମୁଁ ଭକ୍ତି ଚିତ୍ତରେ ସତତ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୨୫-୨୯) ପ୍ରଭୁ ଦେବହରି ବରାହ ରୂପରେ ଦନ୍ତାଗ୍ରେ ମହୀକୁ ଧାରଣ କରିଥିଲେ । ମହାବଳୀ ହିରଣାକ୍ଷକୁ ସଂହାର କଲେ । ମଧୁକୈଟଭକୁ ମାରି ଗଜ (ବେଦକୁ) ଉଦ୍ଧାର କରିଛନ୍ତି । ସେଇ ଜଗତର ନମସ୍ୟ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଜପ, ତୀର୍ଥ, ଶାମ, ଦାନ, ଦଣ୍ଡ, ଭେଦ, ଯୋଗ, ସମାଧି ପ୍ରଭୃତି ଜଗନ୍ନାଥ ନାମକୁ ସମାନ ହେବେ ନାହିଁ । ସେଇପ୍ରଭୁ ମୋର ପ୍ରଣମ୍ୟ ।

ପ୍ରଭୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଦଶରଥ ପୁତ୍ର ଭାବେ ରାମ ଅବତାରରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ପିତୃସତ୍ୟ ପାଳନ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କଲେ । ସଙ୍ଗରେ ସୀତା ଓ ଭାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣ । ଋକ୍ଷ, ବାନରଙ୍କୁ ନେଇ ରାବଣକୁ ବିନାଶ କଲେ । ସେଇ ରାମକୃଷ୍ଣ ହରି ମୋର ଚିର ଉପାସ୍ୟା । ତାଙ୍କ ପାଦତଳେ ମୋର ବିନମ୍ର ପ୍ରାର୍ଥନା । ଯାହାର ଅଲକ୍ଷ ଗୁଣକୁ ବ୍ରହ୍ମା ଲକ୍ଷେ ମୁଖରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ଯିଏ ଜଗତରେ ଲୀଳା ସାଧନ ପାଇଁ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି, ସେଇ ଜଗତର ନାଥ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କୁ ଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭକ୍ତି ଜଣାଉଛି । ହେ ବ୍ରଜକିଶୋର ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଯମୁନା କୂଳ ବୃନ୍ଦାବନରେ ରାସକ୍ରୀଡ଼ା କରିଛ । ବ୍ରଜାଙ୍ଗନାଙ୍କୁ ରୂପରେ ମୋହି ଗୋପପୁରୀକୁ ଧନ୍ୟ କରିଛି । ମୁଁ ତୁମର ସେଇ ଅନିନ୍ଦ୍ୟ ପାଦପଦ୍ମ ତଳେ ସତତ ପ୍ରଣିପାତ ଜଣାଉଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୩୦-୩୪) ହେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀନନ୍ଦକୁମର, ତୁମ ହସ୍ତରେ ବଂଶୀ ଶୋଭା ପାଉଛି-। ଭକ୍ତମାନେ ତୁମ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ଆଶ୍ରିତ । ସଭିଙ୍କ ସର୍ବଶୁଭଦାତା । ତୁମ ଚରଣ ତଳେ ମୁଁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି । ତୁମେ ସୃଷ୍ଟି-ସ୍ଥିତି-ଉତ୍ପତ୍ତ-ପ୍ରଳୟ କର୍ତ୍ତା । ସ୍ମୃତି-ଶ୍ରୁତି-ମନ୍ତ୍ର ରୂପେ ଅଗୋଚର । ହେ ବୁଦ୍ଧିଦାତା, ସତ୍ତ୍ୱ-ରଜ-ତମ ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଧାରଣକାରୀ, ତୁମକୁ ମୁଁ ଶତବାର ଧ୍ୟାନ କରୁଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ, ସହସ୍ରପତ୍ର ଶତଦଳ ଉପରେ ବ୍ରହ୍ମା (ଶେଷଦେବ ଫଣା) ରତ୍ନ ମଣ୍ଡପରେ ବିରାଜମାନ- ସଙ୍ଗରେ ରାଧା ଚନ୍ଦ୍ରାବଳୀ ସୁକୁମାରୀ । ଧନ୍ୟ ଲୀଳା ପ୍ରଭୁ ତୁମରି । ତୁମକୁ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ହରିଙ୍କ ବିନା ଏ ସଂସାର ଅନିତ୍ୟ । ସର୍ବଘଟରେ ସେ ପୂରିଛନ୍ତି । ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରି ଏ ଭବସାଗରରୁ ପାର ହୁଅ । କ୍ଷଣ ଭଙ୍ଗୁର ଶରୀର । ମିଥ୍ୟା, ଅନିତ୍ୟ । ପ୍ରଭୁ ଚକ୍ରଧର ତୁମକୁ ଏ ଭବମାୟାରୁ ପାର କରିବେ । ତାଙ୍କୁ ପାଇଲେ ସୁଖ ପାଇବୁ । ମୁଁ ସେଇ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରିଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ଧ୍ୟାନ କରେ ।